U zavisnosti od dužine boravka, postoje različite vrste boravka i posebni uslovi koje stranac mora ispuniti za odobrenje. Kratkotrajni boravak podrazumeva boravak do 90 dana u periodu od 180 dana, računajući od dana prvog ulaska. Ako je stranac pod viznim režimom, potrebno je da dobije vizu (Viza C) i za kraći boravak. Viza za duži boravak (Viza D) omogućava boravak od 90 do 180 dana.
Većina stranaca se opredeljuje za privremeni boravak, s obzirom na neizvesnost trajanja razloga koji su ih doveli u Srbiju. Privremeni boravak može se odobriti za više razloga kao što su zapošljavanje, školovanje, studiranje, učešće u međunarodnim programima razmene, naučno-istraživački rad, spajanje porodice, verska služba, lečenje, vlasništvo nad nepokretnostima, humanitarni boravak i drugi opravdani razlozi. Ovaj vid boravka traje do jedne godine i može se produžiti na isti period, zavisno od razloga boravka.
Da bi stranac dobio privremeni boravak u Srbiji, mora imati važeći pasoš, dokaz o sredstvima za izdržavanje (potvrda o visini zarade, ugovor o radu, dokaz o stipendiranju itd.), prijavu boravišta ili adrese stanovanja (beli karton), dokaz o zdravstvenom osiguranju, dokaze o opravdanosti zahteva za odobrenje boravka i da uplati administrativnu taksu. Ovo su opšti uslovi za odobrenje privremenog boravka.
Za stalno nastanjenje, osim opštih uslova za privremeni boravak, stranac mora boraviti neprekidno duže od pet godina na osnovu privremenog boravka. U posebnim slučajevima, stalno nastanjenje može se odobriti i ranije, kao npr. strancu koji je u braku sa državljaninom Srbije ili ima najmanje tri godine neprekidnog boravka na osnovu spajanja porodice, maloletnicima sa jednim roditeljem državljaninom Srbije, osobama sa srpskim poreklom i drugim strancima iz humanitarnih razloga ili interesa Srbije.
Za sticanje nepokretnosti u Srbiji, potrebno je postojanje reciprociteta, što znači da naši državljani moraju imati istu mogućnost u zemlji iz koje stranac dolazi. Reciprocitet može biti ustanovljen međunarodnim ugovorom, zakonom ili faktički postojati. Ukoliko postoji sumnja u reciprocitet, odgovor se može dobiti od Ministarstva pravde RS. Izuzetak je sticanje poljoprivrednog zemljišta, koje je rezervisano za naše državljane, sa nekoliko restriktivnih izuzetaka za državljane EU.
Stranci mogu osnivati privredna društva ili se registrovati kao preduzetnici bez ograničenja. Prema podacima Agencije za privredne registre, od početka krize osnovano je oko 800 privrednih društava i preko 2.100 preduzetnika sa ruskim i ukrajinskim osnivačima, uglavnom u IT sektoru, konsaltingu i uslugama.
Za zapošljavanje stranaca, potrebna je viza za duži boravak po osnovu zapošljavanja, odobrenje za privremeni boravak ili stalno nastanjenje i dozvola za rad. Radna dozvola izdaje se na period važenja vize. U zavisnosti od vrste radne dozvole, zahtev podnosi stranac ili poslodavac. Nacionalna služba za zapošljavanje je nadležna za izdavanje radnih dozvola. Od kraja 2020. godine, uvedena je mogućnost podnošenja objedninjenog zahteva za privremeni boravak i dozvolu za rad.
Vlada RS donela je uredbu o podsticajima za poslodavce koji zaposle novonastanjeno lice sa potrebnom kvalifikacijom i ugovorenom mesečnom zaradom od najmanje 300.000 dinara. Podsticaj podrazumeva smanjenje poreza na zarade za 70% i ukidanje doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, sa važenjem do kraja 2023. godine.
S obzirom na aktuelnu političku situaciju, Srbija je privlačna destinacija za državljane Rusije i Ukrajine koji traže utočište. Broj pridošlih će verovatno rasti. Ovaj tekst sadrži osnovne informacije o pravima i obavezama stranaca u Srbiji, koje važe za sve strane državljane bez obzira na nacionalnost, uz moguće izuzetke prema međunarodnim ugovorima. Poznavanje ovih prava i obaveza važno je i za domaće građane jer strani državljani postaju naši poslovni partneri, zakupci, komšije i prijatelji.