Lažno prijavljivanje – Da li spada u krivično delo i koje su posledice?

Krivična prijava

Krivična prijava je pisani ili usmeni akt kojim se javni tužilac obaveštava da je izvršeno krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti, odnosno da postoje činjenice koje ukazuju da je ono izvršeno.

Po prijemu krivične prijave pokreće se pretkrivični postupak, u kojem javni tužilac samostalno ili uz pomoć policije utvrđuje da li takvo krivično delo zaista postoji, ko ga je izvršio i da li postoji osnov za optuženje. 

U krivičnoj prijavi je potrebno navesti činjenice koje ukazuju da je prekršen Krivični ili drugi zakon kojim su propisana krivična dela. Dokaze koji to potkrepljuju treba u prijavi posebno popisati i podneti kao prilog.

Od podnosioca prijave se ne zahteva da pravno kvalifikuje krivično delo – nije neophodno tačno navesti o kom krivičnom delu je reč.

Podnosilac krivične prijave se može potpisati ali na to nije obavezan.

Krivičnu prijavu tužiocu mogu podneti svi državni organi, pravna ili fizička lica.

Podnošenje krivične prijave

Građanin koji prisustvuje krivičnom delu svakako treba o tome prvo da obavesti policiju budući da je ona opremljena da reaguje bez odlaganja, i u takvim slučajevima ona će tužiocu podneti krivičnu prijavu radi otkrivanja svih okolnosti dela i gonjenja njegovog izvršioca.

Prijavu koja se direktno upućuje javnom tužiocu treba podneti nadležnom javnom tužiocu, što je po pravilu tužilac sa područja na kojem je krivično delo izvršeno ili pokušano.

Ukoliko na ovaj način ne može da se odredi koji je tužilac nadležan, koriste se drugi kriterijumi, poput prebivališta ili boravišta osobe za koju se smatra da je počinilo krivično delo.

Tužilaštva se nalaze u zgradama odgovarajućih sudova tako da je to adresa na koju treba uputiti krivičnu prijavu.

Krivična prijava se isto tako može podneti i policiji, sudu ili nenadležnom javnom tužiocu pošto su oni u obavezi da je odmah proslede nadležnom javnom tužiocu.

Lažno prijavljivanje

Zabranjeno je podnošenje krivične prijave za delo za koje njen podnosilac zna da nije izvršeno, protiv osobe za koju zna da ga nije izvršila, ili lažno prijavljivanje samog sebe.

Podnošenje ovakvih krivičnih prijava predstavlja posebno krivično delo, i za njega se može izreći novčana kazna ili kazna zatvorom u trajanju od tri meseca do tri godine.

Ko prijavi određeno lice da je učinilo krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, a zna da to lice nije učinilac tog dela, kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine.

Kaznom iz stava 1. ovog člana kazniće se i ko podmetanjem tragova krivićnog dela ili na drugi način izazove pokretanje krivičnog postupka zbog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti protiv lica za koje zna da nije učinilac tog dela.

Ko sam sebe prijavi da je učinio krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da ga nije učinio, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine.

Kaznom iz stava 3. ovog člana kazniće se i ko prijavi da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da to delo nije učinjeno.

Dakle, ovo krivično delo ima više oblika i to:

• lažno prijavljivanje drugog ili sebe;
• podmetanje tragova krivičnog dela i
• lažno prijavljivanje krivičnog dela.

Izvršilac ovog krivičnog dela može biti svako lice, a u pogledu vinosti potreban je umišljaj koji se ogleda u svesti da se protiv određenog lica ili samog sebe podnosi lažna prijava o izvršenju krivičnog dela.

Lažno prijavljivanje kao radnja predstavlja saopštavanje nadležnim organima ili nekom drugom organu o izvršenju krivičnog dela, njihovo upoznavanje sa izvršenjem dela.

Naravno, to se može učiniti pismeno, usmeno i na drugi način, ali je neophodno da učinilac dela dostavi neposredno ili posredno lažnu prijavu nekom od organa koji su po zakonu nadležni za krivično gonjenje.

Lažna prijava sebe ili drugog lica

Lažna prijava, ukoliko se prijavljuje drugi, mora se odnositi na određeno lice. Ona mora sadržati takva obaveštenja na osnovu kojih nadležni organ može zaključiti koje se lice prijavljuje kao učinilac krivičnog dela.

Da bi delo bili izvršeno, prijava mora biti lažna i da lice koje podosi pirajavu je svesno da onaj na koga se prijava odnosi nije učinilo krivično delo.

Ukoliko je podnosilac prijave imao osnova da veruje da je lice koje je prijavilo izvršilo krivično delo pa u tom uverenju podnosi prijavu, neće naravno odgovarati za ovo krivično delo.

Naravno, ukoliko neko lažno prijavi neko lice a ispostavi se da je ono zaista učinilac tog dela, neće odgovarati kao i u slučaju kada se prijava odnosi na teži oblik krivičnog dela koje je stvarno učinjeno u osnovnom obliku.

Da bi postojalo krivično delo, lažna prijava mora da se odnosi na krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti.

Prilikom prijave dela ne mora se u prijavi navesti o kojem je delu reč, a posebno koja je zakonska kvalifikacija, već je dovoljno da se navedeu okolnosti iz kojih proizilazi izvršenje dela.

Podmetanje tragova krivičnog dela

Drugi oblik ovog krivičnog dela postoji kada se podmetanjem tragova krivičnog dela ili na drugi način izazove pokretanje krivičnog postupka zbog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti protiv lica za koje zna da nije učinilac tog dela.

Radnja ovog oblika krivinog dela sastoji se u podmetanju tragova ili u nekoj drugoj delatnosti kojom se izaziva pokretanje krivičnog postupka protiv nekog lica.

Prema našoj pravnoj nauci, podmetanje tragova je stvaranje utiska, putem nekih objektivnih indicija, da je određeno lice izvršilo krivično delo.

Načini izvršenja su brojni. Na primer: ostavljanje na mestu izvršenja nekog krivičnog dela nekih tragova koji neko lice povezuju sa tim krivičnim delom (neki odevni predmet, tragove obuće prijavljenog lica, lične stvari koje se mogu prepoznati kao vlasništvo lica kome se podmeće izvršenje krivičnog dela).

Zakonodavac predviđa, kako smo gore naveli, drugi način kojim se kod nadležnih organa stvara sumnja da je određeno lice izvršilo krivično delo.

Prema pravnoj nauci, podmetanje tragova krivičnog dela je oblik indirektnog lažnog prijavljivanja.

Kod ovog oblika krivičnog dela učinilac treba da je svestan da za nevino lice, stvara lažan utisak da je učinio krivično delo. Ovaj oblik dela je svršen kada je zbog podmetanja tragova ili druge delatnosti, protiv određenog lica pokrenut krivični postupak.

Kao radnje predmetnog krivičnog dela, Zakonik predviđa i slučaj ako neko sam sebe prijavi da je učinio krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da ga nije učinio.

U ovom slučaju jasno je da i ovo nije dozvoljeni način postupanja pošto se i na ovaj način rad državnih organa može skrenuti u pogrešnom smeru, te na taj način onemogućiti ili otežati pronalaženje stvarnog učinioca krivičnog dela.

Navođenje nadležnih organa na pogrešni put

Kao poslednji oblik krivičnog dela lažno prijavljivanje, Zakonik propisuje slučaj kada neko prijavi da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da to delo nije učinjeno.

U odnosu na prethodno navedene oblike, ovaj oblik dela se razlikuje po tome što se kod nadležnih organa stvara pogrešno uverenje da je izvršeno određeno krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti, ali se u podnetoj prijavi ne ukazuje, ni posredno ni neposredno, na mogućeg učinioca krivičnog dela.

Motiv izvršenja nije element ovog krivičnog dela, međutim, ovo se najčešće čini kako bi se nadlaženi organi naveli na pogrešan put i time otežalo ili sprečilo otkrivanje stvarno izvršenog krivičnog dela.

Delo je svrešeno kada je nadležni organ primio lažnu prijavu o izvršenju nekog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti.

Kao i u prethodnim slučajevima, izvršilac dela može biti svako lice, dok je u pogledu vinosti potreban umišljaj koji obuhvata svest da se prijavljuje izvršenje dela za koje se zna da nije izvršeno.

Ne postoji krivično delo lažnog prijavljivanja kad podnosilac prijave na osnovu postojećih ili pretpostavljenih okolnosti sumnja da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti i da je određeno lice učinilac, čak i ako njegova sumnja nema realnost osnova.

Za postojanje krivičnog dela lažnog prijavljivanja u subjektivnom pogledu je potrebna sigurnost učinioca i njegova potpuna svest o tome da prijavljuje nevino lice, kao i da su tvrđenja u prijavi neistinita ne samo u subjektivnom veš i u objektivnom pogledu.

Lažno prijavljivanje i lažno svedočenje kod nasilja u porodici

U praksi postoje slučajevi lažnog prijavljivanja kao i lažnog svedočenja u vezi sa nasiljem u porodici.

Navedene radnje su inkriminisane i predstavljaju krivično delo Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika i krivično delo Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika.

Razni su motivi za ovakvo postupanje članova porodice, najčešće su to neke lične osvete, moguće ucene radi ostvarivanja neke materijalne koristi, nezadovoljstva zbog kršenja obećanja člana porodice da će prestati da konzumira alkohol ili psihoaktivne supstance, dok je kod bračnih partnera često i preljuba motiv za lažno prijavljivanje ili lažno svedočenje.

Takođe, usled ovakvog ponašanja članova porodice često dolazi do zloupotrebe dece, a u većim porodičnim zajednicama moguće su zloupotrebe i od strane tazbinskih srodnika, kao i od pobočnih krvnih srodnika.

Ukoliko se tokom izvođenja dokaza u postupku zbog krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika utvrdi da je u konkretnom slučaju došlo do lažnog prijavljivanja ili lažnog svedočenja, te da je postojala namera lica koje je lažno prijavilo delo ili dalo lažni iskaz, kao i da navedene radnje nisu preduzete usled opravdanog straha potencijalne žrtve ili percepcije oštećenog lica, ovo tužilaštvo po službenoj dužnosti započinje krivično gonjenje zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika ili krivičnog dela Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika.

Naime, nakon podnošenja krivične prijave tim za koordinaciju, koga čini postupajući zamenik javnog tužioca, voditelj slučaja Centra za socijalni rad i nadležni policijski službenik procenjuje postojanje visine i stepena rizika, te ukoliko tim utvrdi da u konkretnom slučaju postoji visok stepen rizika, postupajući zamenik javnog tužioca sprovodi dokazne radnje kako bi utvrdio da li su u konkretnom slučaju ostvareni svi bitni elementi krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika.

Ukoliko se u radnjama prijavljenog ne stiču svi bitni elementi navedenog krivičnog dela, to ne znači da će postojati krivično delo lažno prijavljivanje ili davanje lažnog iskaza, imajući u vidu da se u svakom konkretnom slučaju procenjuje subjektivni osećaj žrtve, što je posebno važno u slučajevima kada se kao posledica krivičnog dela Nasilje u porodici javlja ugrožavanje spokojstva ili duševnog stanja člana porodice.

S toga, postojanje krivičnog dela Lažno prijavljivanje i krivičnog dela Davanje lažnog iskaza, je u praksi češće dokazivo kada se radi o fizičkom nasilju.

Na primer: Kada oštećeno lice tvrdi da je zadobilo povrede od starne prijavljenog na određeni način i u prilog svojih tvrdnji priloži medicinsku dokumentaciju, te u toku dokaznog postupka veštačenjem bude utvrđeno da mehanizam nastanka predmetnih povreda ne odgovara kazivanju oštećenog lica, ili ukoliko oštećeno lice navodi da je nad njim izvršeno nasilje u određeno vreme i na određenom mestu, a iz drugih izvedenih dokaza (npr. uvidom u putnu ispravu prijavljenog ili snimak sa sigurnsonih kamera) bude utvrđeno da prijavljeni nije bio prisutan u navedeno vreme na navedenom mestu.

Takođe, ukoliko prilikom samog prijavljivanja krivičnog dela nasilje u porodici dežurni zamenik na osnovu svih raspoloživih dokaza i izjava učesnika predmetnog događaja kao i prisutnih svedoka očevidaca, utvrdi da se u konkretnom slučaju radi o lažnom prijavljivanju, biće dat nalog nadležnoj policijskoj stanici da se protiv navodne žrtve podnese krivična prijava za krivično delo Lažno prijavljivanje.

Iz napred navedenog razloga, dežurni zamenik Prvog osnovnog javnog tužilaštva u Beogradu dao je nalog da se protiv M.S. (44) podnese krivična prijava zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz čl. 334 Krivičnog zakonika, a sve kako bi se smanjio broj ovakvih zloupotreba.

Otpočinjanje krivičnog gonjenja po službenoj dužnosti zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika ili krivičnog dela Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika, doprinosi efikasnijem radu Odeljenja za borbu protiv nasilja u porodici, imajući u vidu da se na ovaj način postiže svrha kako specijalne tako i generalne prevencije na učinioce ovih krivičnih dela, odnosno smanjenje broja lažnih prijava za nasilje u porodici, kao i davanja lažnih ikaza.

Takođe, na ovaj način omogućeno je usmeravanje stručnih kadrova i sredstava u okviru rada ovog odeljenja na postupanje po krivičnim prijavama iz kojih proizilazi osnov sumnje da se u radnjama prijavljenih lica stiču svi bitni elementi krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika.

Advokat Zoran J. Minić

lawofficeminic@gmail.com