Dostupnost kamere na „pametnim“ telefonima omogućilo je pravljenje video zapisa na svakom koraku. Zbog toga se često postavlja o pravu na snimanje u javnosti – tj. da li se kamerom (na telefonu ili bilo kojom drugom kamerom) mogu snimati druge osobe u javnosti ili je potrebna saglasnost osobe koju neko snima?
Takođe, putem društvenih mreža se često prenose informacije koje su dobijene neovlašćenim prisluškivanjem ili snimanjem tuđih razgovora. Za postojanje ovih krivičnih dela nije bitan broj lica koji je upoznat sa sadržinom snimaka ili razgovora koji su zaštićeni, pa će krivično delo postojati i kada se to saopšti samo nekom licu putem društvene mreže u poruci recimo ali i ukoliko se objavi u posebnoj grupi koju čini više lica ili ukoliko se putem društvene mreže učini dostupnim neograničenom broju lica.
Neovlašćeno prisluškivanje i snimanje
(1) Ko posebnim uređajima neovlašćeno prisluškuje ili snima razgovor, izjavu ili kakvo saopštenje koji mu nisu namenjeni, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom od tri meseca do tri godine.
(2) Kaznom iz stava 1. ovog člana kazniće se i ko omogući nepozvanom licu da se upozna sa razgovorom, izjavom ili saopštenjem koji su neovlašćeno prisluškivani, odnosno tonski snimani.
(3) Ako je delo iz st. 1. i 2. ovog člana učinilo službeno lice u vršenju službe, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
Zaštitni objekt ovog krivičnog dela jeste u krajnjoj liniji pravo čoveka na slobodu nesmetanog izražavanja, odnosno lično pravo svakoga da se može pouzdati u to da izjava koju je uputio određenom licu ili razgovor koji je vodio ne bude dostupan i drugima protivno njegovoj volji i znanju. Dakle, radi se o zaštiti sfere privatnosti pojedinca.
Krivično delo ima dva osnovna i jedan teži oblik.
Osnovni oblik propisan stavom 1. može se izvršiti neovlašćenim prisluškivanjem ili snimanjem razgovora, izjave ili kakvog saopštenja koji mu nisu namenjeni, upotrebom posebnih uređaja. Prisluškivanjem se smatra potajno slušanje tuđeg razgovora, izjave ili saopštenja, tj. slušanje bez znanja i pristanka lica koje se prisluškuje. Objekt radnje krivičnog dela je tuđ razgovor, izjava ili saopštenje. Pod pojmom tuđeg razgovora treba podrazumevati i razgovor u kome učestvuje i izvršilac ako neovlašćeno, odnosno bez pristanka drugog lica snimi taj razgovor.[2] Pod neovlašćenošću podrazumeva se da ne postoji pristanak lica koje razgovara ili daje izjavu, kome je pismo ili druga pošiljka poslata. Bez znanja i pristanka tog lica ovlašćenje može postojati samo u slučajevima predviđenim ustavom i to pod uslovima i u postupku propisanim zakonom.
Osnovni oblik propisan stavom 2. postojaće ako se omogući nepozvanom licu da se upozna sa razgovorom, izjavom ili saopštenjem koji su neovlašćeno prisluškivani, odnosno tonski snimani. Preduslov za postojanje ovog oblika je izvršenje oblika propisanog stavom 1 (ako je delo izvršio isti zvršilac postojaće samo delo iz stava 2.).
Za postojanje krivičnog dela neophodan je umišljaj koji mora obuhvatiti i svest o protivpravnosti.
Teži oblik postojaće ako je delo iz stava 1. ili 2. učinilo službeno lice u vršenju službe.
Krivično gonjenje za dela iz st. 1. i 2. preduzima se po privatnoj tužbi (čl. 153. st. 1.).
Neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimka
(1) Ko objavi ili prikaže spis, portret, fotografiju, film ili fonogram ličnog karaktera bez pristanka lica koje je spis sastavilo ili na koga se spis odnosi, odnosno bez pristanka lica koje je prikazano na portretu, fotografiji ili filmu ili čiji je glas snimljen na fonogramu ili bez pristanka drugog lica čiji se pristanak po zakonu traži i time osetno zadre u lični život tog lica, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do dve godine.
(2) Ako delo iz stava 1. ovog člana učini službeno lice u vršenju službe, kazniće se zatvorom do tri godine.
Radnja krivičnog dela sastoji se u objavljivanju ili prikazivanju spisa, portreta, fotografije, filma ili fonograma ličnog karaktera. Pod objavljivanjem ili prikazivanjem podrazumeva se da je više lica imalo mogućnost da se upozna sa onim što se objavljuje ili prikazuje. Tako, za postojanje radnje izvršenja nije dovoljno da je spis, portret, fotografija, film ili fonogram pokazan samo jednom licu. S druge strane, nije neophodno da se bilo ko upoznao sa njihovom sadržinom. Važno je da je njihova sadržina učinjena dostupnim određenom ili neodređenom krugu lica. Objavljivanje ili prikazivanje se mora vršiti bez pristanka ovlašćenog lica. Ovlašćeno lice je lice koje je sastavilo spis ili na koga se spis odnosi, lice koje je prikazano na portretu, fotografiji ili filmu, ili lice čiji je glas snimljen na fonogramu, kao i drugo lice čiji se pristanak u određenom slučaju zahteva po zakonu. Za postojanje krivičnog dela neophodno je da se objavljivanjem ili prikazivanjem osetno zadrlo u lični život tog lica.
Za postojanje krivičnog dela neophodan je umišljaj.
Teži oblik postojaće ako je delo učinilo službeno lice u vršenju službe (stav 2.).
Krivično gonjenje za delo iz stava 1. preduzima se po privatnoj tužbi (čl. 153. st. 1.).
Gonjenje se najčešće preduzima po privatnoj tužbi
Prilikom neovlašćenog fotografisanja i snimanja, a potom i objavljivanja na društvenim mrežama, osoba koja smatra da je oštećena može da podnese privatnu tužbu. Javni tužilac i policija u tom slučaju ne mogu da postupaju po službenoj dužnosti.
Kada je reč o krivičnom delu neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg spisa, portreta i snimaka zahteva se da navedene aktivnosti osetno zadru u privatni život lica koje je prikazano na fotografiji, portretu ili filmu. Dakle, da objavljivanje i prikazivanje spisa, fotografije i slično proizvede grubu ili intenzivnu povredu privatnosti neke osobe. Za razliku od krivičnog dela neovlašćeno fotografisanje, kod ovog krivičnog dela je neophodno da spis, portret ili snimak budu prikazani većem broju ljudi bez pristanka. Ako je reč o maloletnim osobama pristanak za objavljivanje ili prikazivanje fotografije ili snimka morali bi da daju roditelji ili staratelji. Ukoliko su uz fotografije na društvenoj mreži objavljivani i podaci o ličnosti moglo bi da se radi i o krivičnom delu neovlašćeno prikupljanje ličnih podataka.
Zaključak
Ovim krivičnim delima zaštićena su ustavna prava građana na tajnost opštenja, odnosno nepovredivost privatnosti i ljudskog integriteta. Ovo znači da nikome nije dozvoljeno da prisluškuje ili snima razgovor, odnosno čini fotografski, filmski, video ili drugi snimak nekog lica bez njegovog znanja ili pristanka, osim ako to zakonom nije dozvoljeno. Pored navedenog, kod krivičnog dela neovlašćenog prisluškivanja i snimanja, potrebno je da razgovor, izjava ili određeno saopštenje, onom ko ih snima ili prisluškuje nisu namenjeni. To će najčešće biti slučaj tajnog snimanja posebnim skrivenim uređajima, usmenog komuniciranja između lica kojima učinilac ovog krivičnog dela ne prisustvuje. Takođe, za postojanje krivičnog dela neovlašćenog fotografisanja potrebno je da se načinjenim snimkom osetno zadire u lični život snimanog lica. Faktičko je pitanje šta predstavlja „osetno zadiranje u lični život“, ipak u tom smislu sporni snimak treba da ulazi u intimnu sferu pojedinca, a što će zavisiti od položaja tog lica na snimku, njegovog izgleda, mesta na kome je snimano ali i svih drugih bitnih okolnosti.
Napredak tehnologije i nova sredstva komunikacije, zahtevaju da se izvrši revizija načina na koji su normirana krivična dela protiv slobode i prava čoveka i građana naročito krivična dela kojima se ugrožava privatnost, koja je postala ranjivija upravo zbog tog napretka.
Sa tim u vezi morale bi da se preispitaju i propisane krivične sankcije, jer su za ta dela zaprećene krivične sankcije koje nisu u funkciji zaštite ugrožene privatnosti ljudi, odvraćanja učinilaca od vršenja krivičnih dela ili ostvarivanja pravednosti i srazmernosti između učinjenog dela i krivične sankcije. Poseban problem je i to što se gonjenje za ovo krivično delo preduzima po privatnoj tužbi.
Tekst o neovlašćenom snimanju i prisluškivanju možete pročitati ovde.