Zlatno pravilo kog se moramo pridržavati kada podnosimo krivičnu prijavu je da: „Ne smemo lagati, jer lažno prijavljivanje predstavlja krivično delo!“ Dakle, ne smemo prijavljivati neistinite događaje ili kao učesnike događaja lica koja nisu u njima učestvovala.
Krivična prijava
Krivična prijava je osnovni izvor saznanja o izvršenom krivičnom delu. Ona predstavlja pisano ili usmeno obaveštenje kojim određeni subjekti obaveštavaju nadležnog javnog tužioca o izvršenom krivičnom delu koje se goni po službenoj dužnosti (ili po predlogu), navodeći i činjenice koje potvrđuju osnove sumnje u odnosu na izvršeno krivično delo i njegovog učinioca. Dakle, krivična prijava predstavlja akt obaveštenja javnom tužiocu o krivičnom delu i eventualnom učiniocu.
Javni tužilac može da sazna za izvršeno krivično delo i neposrednim opažanjem, kao i svaki drugi građanin, a može da sazna za izvršeno krivično delo i javnim pogovaranjem. Do saznanja o izvršenom krivičnom delu i izvršiocu, policija i javni tužilac mogu doći i drukčije, na primer samoprijavljivanjem, saznanjem iz nekog drugog krivičnog postupka, odnosno drugog sudskog postupka (parničnog, upravnog i sl.), kao i saznanjem iz sredstva javnog informisanja.
Najčešći, redovni način saznanja za krivično delo i njegovog učinioca je krivična prijava. Krivična prijava ne dokazuje da je krivično delo izvršeno, već samo ukazuje na takvu mogućnost. Zavisno od toga da li za jedno lice postoji obaveza na prijavljivanje krivičnog dela ili ne, krivična prijava može biti obavezna i fakultativna, tj. dobrovoljna. Najzad, u zavisnosti od toga ko je podnosi krivična prijava može biti društvena i lična. Moguće su i drukčije klasifikacije krivične prijave, na primer na potpune i nepotpune, krivične prijave protiv poznatog i nepoznatog izvršioca itd.
Fakultativna krivična prijava predstavlja krivičnu prijavu kod koje nije postojala dužnost njenog podnošenja (njeno nepodnošenje ne bi u skladu sa Krivičnim zakonikom predstavljalo krivično delo – vidi čl. 331. i čl. 332. KZ). U ovom slučaju postoji samo moralna, ali ne i zakonska obaveza na podnošenje krivične prijave.
Obaveznu krivičnu prijavu podnose državni organi kojima je to inače profesionalna obaveza (policija, inspekcije i sl.). Ovi subjekti ne mogu po svom nahođenju ceniti hoće li ili neće prijaviti krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti već to moraju učiniti. Obaveza prijavljivanja krivičnog dela u ovom slučaju pada na fizičko lice koje predstavlja to pravno lice. Krivičnim zakonikom predviđeno je kao krivično delo svesno propuštanje prijavljivanja krivičnog delo od strane službenog ili odgovornog lica koje je za njega saznalo u vršenju svoje dužnosti, ako se za to delo po zakonu može izreći pet godina zatvora ili teža kazna (čl. 332. st. 2. KZ).
Građani su dužni da prilikom prijavljivanja krivičnih dela i učinilaca postupaju savesno, što znači da prijavljuju krivična dela koja su određena lica stvarno izvršila. U protivnom, mogu odgovarati za krivično delo lažnog prijavljivanja u okviru kojeg je predviđeno i lažno samoprijavljivanje (čl. 334. KZ).
Ličnu krivičnu prijavu podnose građani, koji eventualno mogu da navedu i dokaze za koje su saznali. Međutim, javni tužilac je dužan da razmotri ličnu krivičnu prijavu i kad ona ne sadrži potpune podatke.
Društvenu krivičnu prijavu podnose državni organi kojima je to profesionalna obaveza. Društvena krivična prijava odlikuje se i svojom potpunijom sadržinom, jer su podnosioci ove prijave dužni da navedu i dokaze koji su im poznati, a moraju preduzeti i potrebne mere, da bi se sačuvali tragovi krivičnog dela, predmeti na kojima je ili pomoću kojih je učinjeno krivično delo i drugi dokazi (čl. 280. st. 3. ZKP).
Sa kriminalističko-taktičkog aspekta, krivična prijava može biti dobronamerna i lažna, s tim što dobronamerna može biti u potpunosti ili delimično istinita, odnosno neistinita. Posmatrano sa tog aspekta, krivičnu prijavu može podneti lice čiji je identitet poznat (potpisana), odnosno nepoznato lice (anonimna i pseudonimna). Zbog tih okolnosti, nadležni organ koji primi krivičnu prijavu, dužan je najpre da utvrdi verodostojnost sadržine krivične prijave, s tim što se kod anonimne i pseudonimne prijave, prethodno mora utvrditi identitet autora prijave, jer će se tako najbrže utvrditi i verodostojnost sadržine takvih prijava. Konačno, prema određenosti učinioca krivičnog dela, prijava može biti protiv poznatog ili nepoznatog učinioca.
Lažno prijavljivanje
Zabranjeno je podnošenje krivične prijave za delo za koje njen podnosilac zna da nije izvršeno, protiv osobe za koju zna da ga nije izvršila, ili lažno prijavljivanje samog sebe. Podnošenje ovakvih krivičnih prijava predstavlja posebno krivično delo, i za njega se može izreći novčana kazna ili kazna zatvorom u trajanju od tri meseca do tri godine.
Lažno prijavljivanje regulisano je članom 334. Krivičnog zakonika Republike Srbije koji glasi:
(1) Ko prijavi određeno lice da je učinilo krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, a zna da to lice nije učinilac tog dela,
kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine.
(2) Ko podmetanjem tragova krivičnog dela ili na drugi način izazove pokretanje krivičnog postupka zbog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti protiv lica za koje zna da nije učinilac tog dela,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
(3) Ko sam sebe prijavi da je učinio krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da ga nije učinio,
kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine.
(4) Kaznom iz stava 3. ovog člana kazniće se i ko prijavi da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da to delo nije učinjeno.
Iz zakonske definicije proizlazi da ovo krivično delo ima više oblika i to:
a) lažno prijavljivanje drugog ili sebe;
b) podmetanje tragova krivičnog dela i
c) lažno prijavljivanje krivičnog dela.
Izvršilac ovog krivičnog dela može biti svako lice, a u pogledu vinosti zahteva se umišljaj koji se ogleda u svesti da se protiv određenog lica ili samog sebe podnosi lažna prijava o izvršenju krivičnog dela.
Lažno prijavljivanje kao radnja predstavlja saopštavanje nadležnim organima ili nekom drugom organu o izvršenju krivičnog dela, njihovo upoznavanje sa izvršenjem dela. To se može učiniti pismeno, usmeno i na drugi način, ali je neophodno da učinilac dela dostavi neposredno ili posredno lažnu prijavu nekom od organa koji su po zakonu nadležni za krivično gonjenje.
Lažna prijava, ukoliko se prijavljuje drugo lice, mora se odnositi na određeno lice. Ona mora sadržati takva obaveštenja na osnovu kojih nadležni organ može zaključiti koje se lice prijavljuje kao učinilac krivičnog dela.
Da bi delo bili izvršeno, prijava mora biti lažna i da lice koje podosi pirajavu je svesno da onaj na koga se prijava odnosi nije učinilo krivično delo. Ukoliko je podnosilac prijave imao osnova da veruje da je lice koje je prijavilo izvršilo krivično delo pa u tom uverenju podnosi prijavu, neće naravno odgovarati za ovo krivično delo.
Ne postoji krivično delo lažnog prijavljivanja kad podnosilac na osnovu postojećih ili pretpostavljenih okolnosti SUMNJA, ali ne tvrdi sa sigurnošću da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti i da je određeno lice izvršilac.
Naravno, ukoliko neko lažno prijavi neko lice a ispostavi se da je ono zaista učinilac tog dela, neće odgovarati kao i u slučaju kada se prijava odnosi na teži oblik krivičnog dela koje je stvarno učinjeno u osnovnom obliku.
Da bi postojalo krivično delo, lažna prijava mora da se odnosi na krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti. Prilikom prijave dela ne mora se u prijavi navesti o kojem je delu reč, a posebno koja je zakonska kvalifikacija, već je dovoljno da se navedeu okolnosti iz kojih proizilazi izvršenje dela.
Drugi oblik ovog krivičnog dela postoji kada se podmetanjem tragova krivićnog dela ili na drugi način izazove pokretanje krivičnog postupka zbog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti protiv lica za koje zna da nije učinilac tog dela. Radnja ovog oblika krivinog dela sastoji se u podmetanju tragova ili u nekoj drugoj delatnosti kojom se izaziva pokretanje krivičnog postupka protiv nekog lica. Prema pravnoj nauci, podmetanje tragova krivičnog dela je oblik indirektnog lažnog prijavljivanja. Kod ovog oblika krivičnog dela učinilac treba da je svestan da za nevino lice, stvara lažan utisak da je učinio krivično delo. Ovaj oblii dela je svršen kada je zbog podmetanja tragova ili druge delatnosti, protiv određenog lica pokrenut krivični postupak.
Kao radnje predmetnog krivičnog dela, Zakonik predviđa i slučaj ako neko sam sebe prijavi da je učinio krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da ga nije učinio. U ovom slučaju jasno je da i ovo nije dozvoljeni način postupanja pošto se i na ovaj način rad državnih organa može skrenuti u pogrešnom smeru, te na taj način onemogućiti ili otežati pronalaženje stvarnog učinioca krivičnog dela.
Kao zadnji oblik krivičnog dela lažno prijavljivanje, Zakonik propisuje slučaj kada neko prijavi da je učinjeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, iako zna da to delo nije učinjeno.
U odnosu na prethodno navedene oblike, ovaj oblik dela se razlikuje po tome što se kod nadležnih organa stvara pogrešno uverenje da je izvršeno određeno krivično delo koje se goni po službenoj dužnosti, ali se u podnetoj prijavi ne ukazuje, ni posredno ni neposredno, na mogućeg učinioca krivičnog dela. Motiv izvršenja nije element ovog krivičnog dela, međutim, ovo se najčešće čini kako bi se nadlaženi organi naveli na pogrešan put i time otežalo ili sprečilo otkrivanje stvarno izvršenog krivičnog dela. Delo je svrešeno kada je nadležni organ primio lažnu prijavu o izvršenju nekog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti. Kao i u prethodnim slučajevima, izvršilac dela može biti svako lice, dok je u pogledu vinosti potreban umišljaj koji obuhvata svest da se prijavljuje izvršenje dela za koje se zna da nije izvršeno.
Lažno prijavljivanje i lažno svedočenje kod nasilja u porodici
U praksi postoje slučajevi lažnog prijavljivanja kao i lažnog svedočenja u vezi sa nasiljem u porodici. Navedene radnje su inkriminisane i predstavljaju krivično delo Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika i krivično delo Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika. Razni su motivi za ovakvo postupanje članova porodice, najčešće su to neke lične osvete, moguće ucene radi ostvarivanja neke materijalne koristi, nezadovoljstva zbog kršenja obećanja člana porodice da će prestati da konzumira alkohol ili psihoaktivne supstance, dok je kod bračnih partnera često i preljuba motiv za lažno prijavljivanje ili lažno svedočenje. Takođe, usled ovakvog ponašanja članova porodice često dolazi do zloupotrebe dece, a u većim porodičnim zajednicama moguće su zloupotrebe i od strane tazbinskih srodnika, kao i od pobočnih krvnih srodnika.
Ukoliko se tokom izvođenja dokaza u postupku zbog krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika utvrdi da je u konkretnom slučaju došlo do lažnog prijavljivanja ili lažnog svedočenja, te da je postojala namera lica koje je lažno prijavilo delo ili dalo lažni iskaz, kao i da navedene radnje nisu preduzete usled opravdanog straha potencijalne žrtve ili percepcije oštećenog lica, ovo tužilaštvo po službenoj dužnosti započinje krivično gonjenje zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika ili krivičnog dela Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika.
Naime, nakon podnošenja krivične prijave tim za koordinaciju, koga čini postupajući zamenik javnog tužioca, voditelj slučaja Centra za socijalni rad i nadležni policijski službenik procenjuje postojanje visine i stepena rizika, te ukoliko tim utvrdi da u konkretnom slučaju postoji visok stepen rizika, postupajući zamenik javnog tužioca sprovodi dokazne radnje kako bi utvrdio da li su u konkretnom slučaju ostvareni svi bitni elementi krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika. Ukoliko se u radnjama prijavljenog ne stiču svi bitni elementi navedenog krivičnog dela, to ne znači da će postojati krivično delo lažno prijavljivanje ili davanje lažnog iskaza, imajući u vidu da se u svakom konkretnom slučaju procenjuje subjektivni osećaj žrtve, što je posebno važno u slučajevima kada se kao posledica krivičnog dela Nasilje u porodici javlja ugrožavanje spokojstva ili duševnog stanja člana porodice. S toga, postojanje krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika i krivičnog dela Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika, je u praksi češće dokazivo kada se radi o fizičkom nasilju, npr. kada oštećeno lice tvrdi da je zadobilo povrede od starne prijavljenog na određeni način i u prilog svojih tvrdnji priloži medicinsku dokumentaciju, te u toku dokaznog postupka veštačenjem bude utvrđeno da mehanizam nastanka predmetnih povreda ne odgovara kazivanju oštećenog lica, ili ukoliko oštećeno lice navodi da je nad njim izvršeno nasilje u određeno vreme i na određenom mestu, a iz drugih izvedenih dokaza (npr. uvidom u putnu ispravu prijavljenog ili snimak sa sigurnsonih kamera) bude utvrđeno da prijavljeni nije bio prisutan u navedeno vreme na navedenom mestu.
Takođe, ukoliko prilikom samog prijavljivanja krivičnog dela nasilje u porodici dežurni zamenik na osnovu svih raspoloživih dokaza i izjava učesnika predmetnog događaja kao i prisutnih svedoka očevidaca, utvrdi da se u konkretnom slučaju radi o lažnom prijavljivanju, biće dat nalog nadležnoj policijskoj stanici da se protiv navodne žrtve podnese krivična prijava za krivično delo Lažno prijavljivanje iz čl. 334 Krivičnog zakonika. Iz napred navedenog razloga, dežurni zamenik Prvog osnovnog javnog tužilaštva u Beogradu dao je nalog da se protiv M.S. (44) podnese krivična prijava zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz čl. 334 Krivičnog zakonika, a sve kako bi se smanjio broj ovakvih zloupotreba.
Otpočinjanje krivičnog gonjenja po službenoj dužnosti zbog krivičnog dela Lažno prijavljivanje iz člana 334. Krivičnog zakonika ili krivičnog dela Davanje lažnog iskaza iz člana 335. Krivičnog zakonika, doprinosi efikasnijem radu Odeljenja za borbu protiv nasilja u porodici, imajući u vidu da se na ovaj način postiže svrha kako specijalne tako i generalne prevencije na učinioce ovih krivičnih dela, odnosno smanjenje broja lažnih prijava za nasilje u porodici, kao i davanja lažnih ikaza. Takođe, na ovaj način omogućeno je usmeravanje stručnih kadrova i sredstava u okviru rada ovog odeljenja na postupanje po krivičnim prijavama iz kojih proizilazi osnov sumnje da se u radnjama prijavljenih lica stiču svi bitni elementi krivičnog dela Nasilje u porodici iz člana 194. Krivičnog zakonika.Advokat Zoran J. Minić
lawofficeminic@gjmail.com