Potpuno lišenje roditeljsko prava predstavlja najtežu meru odnosno porodičnopravnu sankciju čiji je cilj zaštita ličnosti, prava i interesa maloletnog deteta, i razlikuju se potpuno i delimično lišenje roditeljskog prava. Pravila i postupak lišenja roditeljskog prava uređen je Porodičnim zakonom i Zakonom o parničnom postupku.

Lišenje roditeljskog prava sprovodi se u postupku lišenja roditeljskog prava pred sudom.

Potpuno lišenje roditeljskog prava

Roditelj može biti potpuno lišen roditeljskog prava ukoliko zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Zloupotrebom roditeljskog prava smatraju se postupci roditelja koji se suprotstavljaju interesima deteta do mere da je tako ugrožen psihički i fizički integritet i razvoj deteta.

Pod grubim zanemarivanjem dužnosti iz sadržine roditeljskog prava podrazumeva se postupanje roditelja koje ukazuje na odsustvo brige o detetu kao i na zanemarivanje osnovnih životnih potreba deteta.

Roditelj može biti lišen roditeljskog prava na neodređeno vreme, u odnosu na svu decu ili u odnosu na samo jedno dete.

Pravnosnažna sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelja svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava ali ne oslobađa roditelja i dužnosti da izdržava dete.

U kojim slučajevima roditelj može biti potpuno lišen roditeljskog prava?

Porodični zakon poznaje dva osnova razloga lišenja roditeljskog prava. To su :

1. Kada roditelj zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava:

•             ako fizički, seksualno ili emocionalno zlostavlja dete;

•             ako izrabljuje dete sileći ga na preterani rad, ili na rad koji ugrožava moral, zdravlje ili obrazovanje deteta, odnosno na rad koji je zabranjen zakonom;

•             ako podstiče dete na vršenje krivičnih dela;

•             ako navikava dete na odavanje rđavim sklonostima;

•             ako na drugi način zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava.

2. Roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava:

•             ako je napustio dete;

•             ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi;

•             ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi;

•             ako s namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koje se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika;

•             ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Postupak lišenja roditeljskog prava

Postupak lišenja roditeljskog prava je parnični postupak koji započinje tužbom za lišenje roditeljskog prava i nju mogu podneti: dete, drugi roditelj, organ starateljstva i javni tužilac.

Pravne posledice lišavanja roditeljskog prava

Sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelja svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete. Što znači da je roditelj lišen prava i dužnosti da čuva, podiže, vaspitava, zastupa, stara se o obrazovanju i upravljanju imovinom deteta. Međutim on i dalje mora da izdržava dete.

Takođe ova odluka se beleži u matičnu knjigu rođenih.

Sudskom odlukom o potpunom lišenju roditeljskog prava može biti određena jedna ili više mera zaštite deteta od nasilja u porodici.

Takođe sudskom odlukom mogu se oduzeti prava samo jednom roditelju, kada će dete po pravilu pripasti drugom roditelju, a mogu biti lišena i oba roditelja kada će se dete smatrati maloletnikom bez roditeljskog staranja.

Roditeljsko pravo može se takođe odlukom suda u posebnom parničnom postupku, po prestanku razloga lišenja, vratiti roditelju.

Vraćanje roditeljskog prava

Ako ste se našli u situaciji da ste izgubili starateljstvo nad svojim detetom ono vam može biti vraćeno, ali potrebno je da podnesete tužbu i povratite svoju funkcionalnost.

Postupak za vraćanje roditeljskog prava pokreće se podnošenjem tužbe koju može podneti isključivo roditelj koji je prethodnom odlukom suda bio potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava i to kada prestanu razlozi zbog kojih je bio potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava.

Najstrožija mera prema roditeljima koji neadekvatno vrše roditeljsko pravo je mera lišenja roditeljskog prava, o kojoj isključivo odlučuje nadležni sud. Zanemarivanje ili zlostavljanje dece od strane roditelja koje ima za posledicu ugrožavanje života i zdravlja deteta, rezultira hitnim izdvajanjem deteta iz porodica. Roditelji kojima su deca izmeštena imaju pravo da podnesu pritužbu Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, zaštitniku građana. Sa druge strane, ako roditelji povrate svoju funkcionalnost, može im biti vraćeno dete, koje je bilo zbrinuto u ustanovi socijalne zaštite ili hraniteljskoj porodici- kažu iz Gradskog centra za socijalni rad.

Sud, uz učestvovanje stručnih lica, procenjuje sve okolnosti u pogledu ponašanja roditelja u vezi određene tematike da li je to upis u školu, promena prebivališta i slično, pa tek onda donosi odluku da li eventualno ima elemenata za lišenje, delimično ili potpuno.

Dok sa druge strane, postoje ozbiljne zloupotrebe prava iz sadržine roditeljskog prava, da majka ili otac napuste decu, ako se dete zlostavlja, izrabljuje, prinuđava da vrši krivična dela u vidu krađa ili drugih usled nedostatka materijalnih primanja I slično.

Na kraju, al ne najmanje važno, postoje zloupotrebe u vidu neosnovanog podnošenja tužbi, najčešće za delimična lišenja, sa ciljem diskreditacije drugog roditelja u postupku za starateljstvo.

Tekst o starateljstvu nad detetom možete pročitati ovde.